Türkçe'mizde bağlaç olan -de eki ile ismin durum eki olan -de eki olmak üzere 2 türlü de eki vardır.Bağlaç olan -de eki kendinden önce gelen kelimeden ayrı yazılırken, ismin durum eki olan -de eki kendinden önceki kelimeye bitişik yazılır. Her iki durumda da kelimenin son ünlüsüne uyarak -de veya -da şeklinde yazılabilir. Bu durum büyük ünlü uyumu kuralına uymasından kaynaklanır.
-de,-da Bağlacı:
Kendinden önceki kelimeye ayrı yazılır. Cümleye dahi anlamı verir. Bir cümlede geçen -de,-da ekinin bağlaç olduğunu anlamak için; de eki cümleden kaldırılırak okunur.Eğer cümlenin anlamında bir bozulma , daralma, olmuyorsa bu bağlaç de ekidir.
Kendinden önceki kelimeyle bitişik yazılmadığı için ünsüz benzeşmesi kuralına uymaz. Bağlaç olan -de,da, eki -te, -ta, olmaz. Okunurken öyle okunsa bile yazılışında bu şekilde yazılması yazım yanlışına neden olur.
Kendinden önce gelen kelimeyle bitişik yazılmadığı için kesme işaretiyle ayrılmaz.
Senin de bir gün saçlarına karlar yağacak.
Yukardaki -de eki cümleden çıkarıldığı zaman cümlenin anlamı daralmamaktatır. Senin kelimesindeki son sesli, harf ince ünlü olduğu için de eki olmuştur. Kalın olsaydı -da eki olurdu.
İsmin Durum(hal) Eki Olan -de,-da Eki :
En büyük özelliği kendinden önce gelen kelimeye bitişik yazılır. Cümleye bulunma, kalma, anlamı katar. Aynı zamanda gelen kelimeyi cümle içerisinde tümleç yapar.Yükleme nerede, nerde, kimde, sorularının sorulmasıyla da bulunabilir.
Kendinden önce gelen kelimeye göre büyük ünlü uyumuna uyup -de veya -da olabilir. Bitişik yazıldığı için ünsüz benzeşmesi kuralına uyar. Yani -te, -ta ekine dönüşebilir. Özel isimlere geldiğinde kesme işaretiyle ayrılmazsa yazım yanlışı yapılmış olur.
Ahmet' te çantam kaldı.
Yukardaki örnekte görüldüğü gibi -de eki ünsüz benzeşmesine uyarak te ekine dönüşmüştür. Ahmet kelimesinin son ünlüsü ince ünlü olduğu için te eki almıştır. Kalın olsaydı ta olarak yazılacaktır. Yükleme kimde sorusunu sorarak hem tümleci hem de ismin durum ekini bulabiliriz.
Çarş. Mart 16, 2011 8:58 pm