Kuvvet çeşitleri

1- Kuvvet :
Duran bir cismi harekete geçiren, hareket halindeki cismi durduran, cismin doğrultusunu, yönünü, şeklini ve hızını değiştirebilen her türlü etkiye kuvvet denir. Kuvvet gözle görülemez, kuvvetin sadece etkileri gözlenip ölçülebilir.
• Çantayı taşırken,
• Otomobil kullanırken,
• Kapıyı açarken,
• Musluğu çevirirken,
• Meyveyi soyarken,
• Saçı tararken,
• Elbiseleri giyerken kuvvet kullanılır.

10. Etkinlik : Kuvvet İle İlgili Bilgilerim (Çalışma Kitabı – 37)
Amaç : Kuvvet ile ilgili ön bilgileri ve yeni öğrendikleri bilgileri pekiştirmek.
Yapılacaklar : • Kuvvet ile ilgili olarak verilen soruların cevapları şekil üzerine
yazılır.

2- Kuvvetin Ölçülmesi :
Kuvveti ölçmek için kullanılan araçlara dinamometre denir. Dinamometreler cisimlerin esneklik özelliğinden faydalanılarak yapılmıştır.
Bir cisme kuvvet uygulandığında cisim şekil değiştiriyorsa, kuvvetin etkisi ortadan kalkınca cisim tekrar eski haline geri dönebiliyorsa böyle cisimlere esnek cisim, bu olaya da esneklik denir. Lastik, çelik şerit, yay, lastik top esnek cisimlere örnektir.
Dinamometreler, kuvvetin esnek cisimler üzerindeki şekil değiştirme etkisi kullanılarak yapılmıştır. Dinamometredeki esnek cismin (yayın) uygulanan kuvvet sayesinde uzaması (şekil değiştirmesi) ile kuvvet ölçülebilir. Esnek cisim ne kadar fazla şekil değiştiriyorsa (yay ne kadar uzuyorsa) cisme uygulanan kuvvette o kadar büyük olur.

4. Etkinlik : Kuvvetin Büyüklüğünü Nasıl Ölçeriz? (Ders Kitabı – 61)
Amaç : Dinamometreyi tanıtmak, kuvvetin büyüklüğünün dinamometre ile
ölçülmesini göstermek ve kuvvet biriminin N olduğunu ifade etmelerini sağlamak.
Yapılacaklar : • Dinamometre tanımı yapılır.
• Kuvvet birimi ifade edilir.
• Dinamometreden kuvvet değerlerinin okunması gösterilir.
• Farklı büyüklükte dinamometrelerle farklı büyüklükteki cisimlerin hareket ettirilmesi ve hangi dinamometrenin hangi durumlarda kullanılması gerektiği belirtilir.
• Farklı dinamometreler aynı kuvveti ölçebildiği halde uzama miktarlarının farklı olduğu gösterilir.

NOT : 1- Dinamometrelerin ölçebileceği kuvvetlerin büyüklükleri farklı olabilir. Her dinamometre ancak belirli büyüklükteki kuvvetleri ölçebilir. Dinamometrenin ölçebileceğinden daha büyük kuvvet ölçülürse dinamometredeki yayın esnekliği kaybolur ve dinamometre bozulur. Her dinamometrenin üzerinde ölçebileceği en büyük kuvvetin değeri gösterilir.
2- Bir cisme etki eden yer çekimi kuvvetinin büyüklüğüne ağırlık denir. Cisimlerin
ağırlıklarını (yani cisme etki eden yer çekimi kuvvetini) ölçmek için dinamometreye benzeyen yaylı el kantarı kullanılır. Yaylı el kantarı da bir çeşit dinamometredir.
3- Kuvvet hakkında ortaya koyduğu görüşler nedeniyle kuvvet birimi Sır Isaac Newton’un ismiyle gösterilir.

3- Kuvvet Birimleri :

SI CGS
Kuvvet → F→ Newton (N) → Dyn

• 1N = 1.105 dyn
1dyn = 1.10-5 N

• 1 Newton : 100 gramlık kütleye etki eden yer çekimi kuvvetinin büyüklüğüdür.

4- Kuvvetin Etkileri :
Kuvvet;
• Duran bir cismi harekete geçirebilir.
• Hareket halindeki cismi durdurabilir.
• Hareket halindeki cisimleri hızlandırabilir veya yavaşlatabilir yani hızını değiştirebilir.
• Cisimlerin doğrultusunu, yönünü ve şeklini değiştirebilir.

5- Kuvvet Çeşitleri :
Kuvvetler, etkilerine göre farklı çeşitlerde olabilir. Kuvvetler genel olarak temas gerektiren kuvvetler ve temas gerektirmeyen kuvvetler olarak iki grupta incelenir .

Kuvvet Çeşitleri
Temas Gerektiren Kuvvetler
Temas Gerektirmeyen Kuvvetler
• İtme Kuvveti
• Çekme Kuvveti
• Kas Kuvveti
• Rüzgâr Kuvveti
• Elektriksel İtme Kuvveti
• Kaldırma Kuvveti
• Sürtünme Kuvveti
• Buhar Kuvveti
• Magnetik Alan Kuvveti (Mıknatıs)
• Yer Çekimi Kuvveti
• Elektriksel Çekim Kuvveti

6- Kuvvetin Özellikleri :
Kuvvet ile gösterilir ve vektörel büyüklüktür. Kuvvet gözle görülemez, kuvvetin sadece etkileri gözlenip ölçülebilir. Kuvvet, yönlü doğru parçaları ile (ok işareti ile) gösterilir. Kuvveti göstermek için kullanılan okun yönü, kuvvetin yönünü, büyüklüğü ise kuvvetin büyüklüğünü gösterir.
Kuvvetin gösterilebilmesi için 4 elemanının bilinmesi gerekir. Bunlar;
1- Kuvvetin uygulama noktası,
2- Kuvvetin doğrultusu,
3- Kuvvetin yönü,
4- Kuvvetin büyüklüğü (şiddeti) dür.

Uygulama Noktası Yönü


Doğrultusu (d)

A Büyüklüğü B
(Şiddeti)

Kuvvetin Elemanları :
1- Uygulama Noktası : Kuvvetin cisme etki ettiği noktadır.
A Noktası
2- Yönü : Kuvvetin cismi hareket ettirdiği yöndür.
A’ dan B’ ye doğru.
3- Büyüklüğü (Şiddeti) : Kuvvetin cisme etki edebilme gücüdür.
doğru parçasının uzunluğu.
4- Doğrultusu : Kuvvetin etkisini gösterebildiği doğrultudur.
AB doğrultusu.

11. Etkinlik : Resim Çizelim (Çalışma Kitabı – 38)
Amaç : Çizilen resimler üzerinde kuvvetleri göstermek.
Yapılacaklar : • Mert’in Zeynep’i kızakla çektiğini gösteren resim üzerinde
kuvvetlerin yön ve doğrultusu gösterilir.
• Kuvvetleri gösterirken ok işaretinin kullanılmasının uygun olacağı belirtilir.

12. Etkinlik : Kuvvetler Nerede (Çalışma Kitabı – 38)
Amaç : Verilen esimler üzerinde kuvvetleri göstermek.
Yapılacaklar : • Çocuğun pencereden cismi çekerken uyguladığı kuvvet. Bu kuvveti hem çocuk hem de cisim uygular.
• Çocukların oyuncağı çekerken uyguladıkları kuvvetler. Her iki elde kuvvet uygular.

13. Etkinlik : Topların Doğrultuları (Çalışma Kitabı – 39)
Amaç : Kuvvetin yön ve doğrultusunu göstermek.
Yapılacaklar : • Her bir soru için resim üzerinde doğrultular ve yönler gösterilir.

5. Etkinlik : Aynı Doğrultulu ve Zıt Yönlü Kuvvetler (Ders Kitabı – 63)
Amaç : Cisimlere uygulanan kuvvetlerin yönlerini ve doğrultularını
göstermek.
Yapılacaklar :
• Önce bir, sonra birkaç kitap itilerek kuvvet uygulamaları sağlanır.
• Bu kuvvetleri deftere çizdirilir, çizimlerde nelere dikkat edecekleri sorulur. (Kuvvetin yön ve doğrultusuna dikkat etmeleri gerekir).
• Kuvvetin büyüklüğünün çizimle nasıl gösterileceği sorulur.
• Önce bir, sonra birkaç kitap dinamometre ile çekilerek kuvvet uygulamaları sağlanır.
• Aynı doğrultulu ve zıt yönlü kuvvet uygulamaları sağlanır.
• Sonuca varalım kısmındaki sorular cevaplandırılır.
¬– 1. Soru; Daha fazla kitap itilince daha fazla kuvvet uygulanır, bu da ikinci basamakta dinamometre kullanıldığında görülür.
– 2. Soru; Kuvvetler aynı doğrultulu fakat zıt yönlü.
• Etkinliğin sonunda cisimlere etki eden kuvvetleri çizerken oklar kullanılır ve okun yönünün kuvvetin yönünü, okun büyüklüğünün kuvvetin büyüklüğünü gösterdiği vurgulanır.

14. Etkinlik : Kuvveti Gösterelim (Çalışma Kitabı – 39)
Amaç : Ölçek kullanarak kuvvetleri çizmek.
Yapılacaklar : • 2 cm lik uzunluk 1 N’u gösterir.
• 8 cm lik uzunluk 4 N’u gösterir.
• 12 cm lik uzunluk 6 N’u gösterir.

NOT :
1- Bir cismin hareket edebilmesi ve sürat kazanabilmesi için cisme mutlaka kuvvet
uygulanması gerekir.
2- Bir cismin hareket edebilmesi için cisme uygulanan kuvvetin her zaman cisme dokunmasına gerek yoktur. (Mıknatısın magnetik alanı).
3- Tebeşirin kırılması, tebeşirin yere düşmesi, yayın sıkışması, yayın uzaması, cismin yön değiştirmesi, araçların hareket etmesi, araçların durması kuvvet etkisiyle gerçekleşir.
4- Bir cisme etki eden kuvvetin büyüklüğünün bilinmesi, kuvvetin sebep olacağı etkilerin bilinmesi için gereklidir.
5- Kuvvetleri göstermek için çizilen ok işaretleri, kuvvetlerin büyüklüklerine göre ölçekli olarak çizilmelidir.